Amaç: Koronavirus hastalığında (COVID-19), antikor ölçümü tek başına yetersiz veri sağlamasına rağmen, aşılama veya hastalığa karşı immün yanıtı değerlendiren çalışmalar hümoral immüniteye odaklanmıştır. Aşılama veya hastalıktan sonra humoral ve hücresel tepkiler benzer olmayabilir. Bu çalışmada, COVID-19 geçiren bireyler (CRI) ve aşılanmış sağlık çalışanları (VHCW), SARS-CoV-2 spike antijenine karşı immünoglobulin G (IgG) seviyelerine göre iki gruba ayrıldı, ardından interferon- gama (IFN-y) ile hücresel bağışıklık değerlendirildi.

Gereç ve Yöntem: CRI grubu (n=30) COVID-19 geçiren ve aşılanmamış bireylerden oluşmaktaydı. VHCW grubu (n=47) ise iki doz CoronaVac aşısı uygulanmış ve enfeksiyon geçirmemiş kişiler içermekteydi. VHCW grubunda, aşılamadan bir ay sonra humoral yanıt ve IFN-γ değerlendirilirken, COVID-19 geçiren hastalardan enfeksiyondan sonraki bir ay ile bir yıl arasında kan örnekleri alındı.

Bulgular: VHCW grubunda, IgG<7 ve IgG≥7 alt gruplarında IFN-γ (p=0.848) ve yaş (p=0.949) benzerdi. VHCW grubunda IFN-γ ve IgG düzeyleri arasında korelasyon saptanmadı (p=0.711). CRI grubunda, IFN-γ ve yaş, IgG≥7 alt grubunda daha yüksekti (sırasıyla p=0.005, p<0.001). CRI grubunda IFN-γ ve IgG arasında istatistiksel olarak anlamlı bir korelasyon yoktu; bununla birlikte bir trend görüldü (p=0.057, r=0.35). VHCW ve CRI grupları arasında IgG düzeyleri açısından fark saptanmadı; IFN-γ ise CRI grubunda daha yüksekti (p<0.001).

Sonuç: COVID-19'a karşı immün yanıtın gösterilmesi, aşıların ve terapötik ajanların geliştirilmesi için önemlidir. Pandemilerde halk sağlığını ilgilendiren kararlar alınırken aşı uygulamaları sonrasındaki hücresel yanıtı (T hücresi yanıtı) değerlendirmek değerlidir.